Keōpūolani

Mai Wikipedia

ʻO Kalanikauikaʻalaneo Kai Keōpūolani-Ahu-i-Kekai-Makuahine-a-Kama-Kalani-Kau-i-Kealaneo (1778-1823) ke kuhina nui ʻo Hawaiʻi a me ka wahine kūlana kiʻekiʻe loa o Mōʻīkāne Kamehameha I.

Wā Kamaliʻi[E ho'opololei | edit source]

Ua hānau ʻia ʻo Keōpūolani i ka makahiki ʻo 1778 i ka wahi kapa ʻia ʻo Pāhoehoe o Pāpōhaku, kokoke i ka wahi i kapa ʻia ʻo Wailuku i kēia lā, ma ka mokupuni o Maui. Ua kapa ʻia ʻ ia ʻo Kalanikauikaʻalaneo i kona wā kamāliʻi.

ʻO Kīwalaʻō kona makuakāne, ka Mōʻī o Hawaiʻi. ʻO ʻo ia ke keiki a Mōʻī Kalaniōpuʻu o ka mokupuni o Hawaiʻi i launa ʻia me Kapena James Cook ma ke kahakai o Kealakekua.

ʻO Mōʻīwahine Kekuʻiapoiwa Liliha kona makuahine, ke kaikuahine (hapa) o Kamehameha I. ʻO Keōuakupuapāikalani ko lāua makuakāne.

He kaikuahine ʻo Kekuʻiapoiwa Liliha iā Kiwalaʻō mai ko lāua makuahine like, ʻo ke Aliʻi Nui o Kalola-Pupuka-Honokawahilani o Maui.

I kona wā kamaliʻi, ua noho iki ʻo Keōpūolani i Hāna (ka lae hikina o Maui), a laila ua hoʻi hou ʻo ia i ka moku o Wailuku.

Ke Kaua o Kepaniwai[E ho'opololei | edit source]

I ka makahiki ʻo 1790, i ka piha ʻumikūmākahi makahiki ʻo Keōpūolani, ua hoʻouka ʻo Kamehameha i ka mokupuni o Maui ma ke Kaua o Kepaniwai i ka wā i haʻalele ai ʻo Mōʻī Kahekili II. I ka eo ʻana o nā pūʻali koa o Kalanikupule iā Kamehameha, ua haʻalele ʻo Kalola, kāna mau kaikamahine ʻelua, he mau aliʻiwahine o Maui a me Keōpūolani i Oʻahu. Ua noho lākou i Kalamaʻula, Molokai i ka maʻi o ka luahine ʻo Kalola, a ua hopu ʻia lākou e nā pūʻali koa o Kamehameha. Ua hāʻawi ʻo Kalola i kāna moʻopuna i wahine no Kamehameha, a ua ʻike ʻo ia i ka noho mōʻī ʻana o Kamehameha ma luna o Maui no ka maluhia. Ua hoʻāo pū ʻia kekahi o nā aliʻiwahine ʻo Maui ʻē aʻe iā Kamehameha.

Ua kapa ʻia ʻo ia e ka inoa ʻo Wahinepio i kēia wā, akā ua hoʻomaopopo ʻia kēia inoa no kekahi aliʻiwahine ʻē aʻe. Ua kapa mau ʻia ʻo ia ʻo Keōpūolani.

Moʻokūʻauhau a Kūlana[E ho'opololei | edit source]

ʻO Keōpūolani kekahi o nā aliʻi me ke kūlana kiʻekiʻe loa o Hawaiʻi i kēlā au, me ke kūlana ʻo naha. He kama ʻo ia no ka hoʻāo ʻana ʻo kekahi kaikuahine aliʻi hapa a me kekahi kaikunane aliʻi hapa.

I kona moʻokūʻauhau ua hiki ʻo ia ke loaʻa he 64 mau kūpuna kualima, akā he 30 wale ona kūpuna kualima, he hopena kēia o ka hōʻao ʻana o nā hoahānau. (I ka hoʻohālikelike ʻana, ua loaʻa ʻo Charles II o Sepania i 32 mau kūpuna kualima, he aliʻi kūlana kiʻekiʻe ʻo ia no ʻEulopa, he hopena kona kūlana o nā hoʻāo ma waena ʻo nā ʻanakala a me nā kaikamahine.)

Ua hāʻawi ʻia kona kūʻauhau iā ia i ka hoʻololi manaʻo ma luna o ke kaiaulu a me ke kālaiʻāina, a ua lilo ʻo ia i wahine na kekahi aliʻi e hoʻāpono i mea hoʻoilina i ke kūlana o nā mākua. Ua hoʻāo ʻia ʻo ia iā Kamehameha i ka makahiki ʻo 1795 a ua pili ko lāua hoʻāo ʻana i ka Hale o Kamehameha iā ka hale aliʻi o Maui a i ka hale aliʻi kahiko o Hawaiʻi. He kuleana ponoʻī ko Kamehameha i ka mokupuni o Maui, eia naʻe ua kūpaʻa ʻo Keōpūolani i ke kuleana o Kamehameha ma luna o kona hoa hānau, ko Keōpūolani makuakāne.

Ua loaʻa ʻo ia i ke kapu moe a ua pono nā makaʻāinana e uhi i ko lākou maka i ka papahele i ke alo ona. I ka haʻi ʻana aku o nā hoʻopaʻa i kona inoa, ua pono nā mea hoʻolohe e hemo i ko lā˚ou lole ma luna o ka pūhaka. Ua kapu pū kāna hoaka i nā makaʻāinana a ua hiki lākou ke hoʻopau ʻia a make. Ua ʻoluʻolu ʻo ia a ʻaʻole ʻo ia i hoʻopaʻi ʻino iā haʻi. Ua pono pū ʻo Kamehameha e hemo i kona malo i ke alo ona. Ua waipahē a hoʻoheno ʻo ia, ʻaʻole like me kona kāne. Ua pono ʻo Keōpūolani e hāhai pololei i ke kapu, akā ua mālie ʻo ia i kona hoʻopaʻi ʻana i nā mea ʻaʻe kapu, no laila ua auheʻe kekahi iā ia no ka palekana.

Nā keiki[E ho'opololei | edit source]

Ua hānau ʻo ia i ʻekolu paha o nā keiki a Kamehameha: ʻO Kamāliʻi Liholiho i ka makahiki ʻo 1797 (Mōʻīkāne Kamehameha II), Kamāliʻi Kauikeaouli i ka makahiki ʻo 1814 (Mōʻīkāne Kamehameha III), a me Kamāliʻi Nāhiʻenaʻena i ka makahiki ʻo 1815.

He ʻumikūmākahi aiʻole ʻumikūmālua paha mau keiki i hānau ʻia ai, akā ua make ʻōpio nā mea a pau koe wale he ʻekolu.

Ma muli o ka ʻōkoʻa nui o ke kūlana makahiki, ua kapa ʻia ʻo Kamehameha i kāna mau keiki me Keōpūolani i kāna mau moʻopuna. Ua lilo nā keiki o nā keiki hanauna i moʻopuna no nā hanauna kahiko aʻe o nā kūpuna maoli. ʻO kāna mau keiki me Keōpūolani nā mea wale i hiki ke noho ma ka umauma ona i kona moe ʻana ma ke kua, he hōʻailona o ko lākou kūlana kiʻekie. Ua lawe hānai ʻia nā keikikāne iā haʻi, akā ua ʻaʻe ʻo Keōpūolani i ka hana kahiko o ka hānai ʻana no ka mea ua mālama a hānai ʻo ia i kāna kaikamahine ʻo Nāhiʻenaʻena.

Ka make ʻana o ka Mōʻī Kamehameha[E ho'opololei | edit source]

I ka make ʻana o Kamehameha I i ka makahiki ʻo 1819, ua hoʻoilina ʻo Liholiho, ka makahiapo o Keōpūolani i ka noho aliʻi me ka inoa ʻo Kamehameha II. ʻAʻole i puni ʻo Keōpūolani i ke kālaiʻāina, akā ua kākoʻo ʻo ia i ka wahine punahele o Kamehameha I ʻo Kaʻahumanu, ka mea i noho Kuhina Nui no ka noho aliʻi pōkole o Liholiho. Ma hope o ka make ʻana ʻo Kamehameha I, ua hoʻāo ʻo Keōpūolani i ke Aliʻi Nui ʻo Hoapili, he hoa pili iā Kamehameha a ke keikikāne o Kameʻeiaumoku, hoʻokahi o nā māhoe aliʻi. Ua hāʻawi ʻia ke kuleana o ka lawe ʻana i nā iwi o Kamehameha iā Hoapili ma ka waʻa i kekahi wahi huna ma ke kapakai o Kona.

‘Ai Noa a me ka Hoʻomana Kalikiano[E ho'opololei | edit source]

Ua koʻikoʻi ʻo Keōpūolani i ka hanana o ka ʻAi Noa, a me ke kāhuli ʻana o ke kapu Hawaiʻi kahiko. Ua hui ʻo ia me Kuhina Nui Kaʻahumanu a me Kahuna Nui Hewahewa, a ua mahele lākou i kekahi ʻahaʻaina o nā mea ʻai kapu. I kēlā wā, ua kapu nā kāne i ka ʻai ʻana me nā wahine wahi a ke kapu. No ka hoʻopaʻi ʻole ʻana o lākou e nā akua, ua kāhuli ʻia ke kapu.

Ua koʻikoʻi ka wā o ke kāhuli ʻana o ke kapu i nā misionari i hiki mai i Hawaiʻi i ka makahiki ʻo 1820. ʻO Keōpūolani kekahi o nā aliʻi mua i hoʻololi ai i ka Hoʻomana Kalikiano. Ua komo ʻo ia i ka lole haole a ua aʻo ʻo ia pehea e heluhelu a kākau.

I Malaki, 1823, ua noi ʻo Hoapili, ke kiaʻāina o Maui, no nā puke no ka noiʻi ʻana o Keōpūolani. I kēia wā ua hoʻolaha ʻia ʻo Keōpūolani i ka lehulehu no ka ʻoki ʻana o ka hana hoʻāo lehulehu o nā aliʻi. Ua lilo ʻo Hoapili i kona kāne hoʻokahi.

Maʻi[E ho'opololei | edit source]

Ua ʻōmaʻimaʻi ʻo Keōpūolani, a ua pilikia nui i ka pule hope o ʻAukake 1823. Ua hoʻomaka nā aliʻi e hui e hāʻawi i ka hōʻihi i ke Kuhina Nui. Ua hoʻouna hikiwawe ʻia ka nūhou e nā moku a puni ka pae moku, a ua hoʻouna kekahi nūhou iā Kauka Blatchley i Honolulu e ka Mōʻī. I ke ahiahi o Kepakemapa 8, ua maopopo ʻo ia i kona make ʻana, no laila ua hoʻouna kekahi ʻelele i nā ʻohana misiona i kona hale.

Ua hoʻolana aʻela ʻo ia i kona lima iā lakou me kekahi minoʻaka, a ua ʻōlelo "Maikaʻi!", a ua ʻōlelo pū ʻo ia "Nui koʻu aloha no ke Akua." I ke kakahiaka ua ʻano maikaʻi aʻe ʻo ia, a ua kamaʻīlio ʻo ia me kona kāne ʻo Hoapili.

I ke kuhina nui, ʻo Kalanimoku, i kona hōʻea ʻana, ua haʻi ʻia ʻo ia e nā misionari:

"He Akua maikaʻi ʻo Iēhova. Aloha wau iā ia a aloha wau iā Iesū Kristo. Ua hāʻawi au iaʻu iho iā ia. I koʻu make ʻana, mai ʻae i nā hana ʻino o kēia aupuni. Mai ʻae i ka hoʻopilikia ʻana o koʻu kupapaʻu. E kau iaʻu i ka pahu kupapaʻu. E ʻae mai i nā kumu e hoʻoukali, a e walaʻau i nā poʻe ma koʻu hoʻolewa. E kanu paʻa iaʻu, a e kanu paʻa iaʻu e like me ke ʻano o nā poʻe o Kristo. Manaʻo nui au i koʻu kupunakāne, ʻo Kalaniopuʻu, a me koʻu makuakāne ʻo Kiwalaʻō, a me koʻu kāne ʻo Kamehameha, a me koʻu mau hoa hānau make a pau. ʻAʻole lākou i ola e ʻike maka i ka wā ʻoliʻoli a e hoʻolono iā Iesū Kristo. Ua make lākou me ka hilinaʻi i nā akua hewa. Ūwē a kanikau wau no lākou, no ka mea ʻaʻole lākou i ʻike i kēia wā maikaʻi."

Bapetizo a me ka make ʻana[E ho'opololei | edit source]

Ua makemake ʻo Keōpūolani i kekahi bapetizo Kalikiano. Ua ʻae ʻia nā misionari i Lahaina, ʻo Charles Stewart lāua ʻo William Richards i kona bapetizo. Eia naʻe, ua makemake lāua i kekahi waha ʻōlelo Hawaiʻi no ka hoʻomaopopo mōakaaka o ka ʻaha.

procession with ships in background
Kahakiʻi na Ellis o ka hoʻolewa

Ua hōʻea maila ka misionari Pelekane ʻo William Ellis i kēia manawa, a ua hōʻoiaʻiʻo ʻo ia i lālā o ka ʻekalesia. Ua hoʻolohe ka mōʻī a me nā aliʻi ʻē aʻe i hui ʻia i ka ʻōlelo a Ellis e pili i ka bapetizo o ke kuini; a i ko lākou ʻike ʻana i ka ninini ʻana o ka wai ma luna ona i ka inoa o ke Akua, ua ʻōlelo lākou, "ʻAʻole ʻanei ʻo ia kekahi o mākou. Ua hāʻawi ʻia ʻo ia iho iā Iesū Kristo. Manaʻo mākou he mea ʻo ia (Keōpūolani) nona, a e hele ʻana ʻo ia e noho me ia." Ua makemake ʻo ia e hānai i kona kaikamahine ʻo Nāhiʻenaʻena he Kalikiano. Ua lawe inoa Kalikiano ʻo Keōpūolani mai ka wahine ʻo Charles Stewart ʻo Harriet Stewart (Haliaka), a ua lawe pū kāna kaikamahine i ka inoa like. Hoʻokahi hola i hala, i ke ahiahi nui ʻo Kepakemapa 16, 1823, ua make ʻo ia.

I kekahi lā aʻe, ua kī pū nā moku i hōʻailona hoʻomaikaʻi, a ua loaʻa ʻia he hoʻolewa nui no ka lehulehu i ka lā 18 o Kepakemapa, 1823. Ua kanu paʻa ʻo ia ma kekahi lua kupapaʻu hou ma Hale Kamani i Lahaina. I ka makahiki ʻo 1837, ua neʻe ʻo Mōʻīkāne Kamehameha III i kona kupapaʻu i ka moku kapu o Mokuʻula i Lahaina, Maui. Ma hope ua kanu hou paha kona wailua i ka pā ilina Kalikiano ʻo ka Halepule o Waiola, me kāna kaikamahine a me nā mea ʻē aʻe o ka ʻohana aliʻi. Ua kapa inoa ʻo Keōpūolani Pāka i Wailuku a me ka Hale moe o Keōpūolani ma Kamehameha Kapālama nona.

Ohana[E ho'opololei | edit source]

Anakuhi:Kamehameha family tree